جاذبه های گردشگری و توریسم از اماکن تاریخی خوسف می توان به مسجد جامع،آرامگاه ابن حسام،آسیاب های آبی، قلاع مختلف، بقاع متبرکه (مزار شاه سلیمان علی، مزارنصرآباد سلطان ابوالقاسم بن موسی بن جعفر، مزار گیو، و...)آب انبارها،مساجد تاریخی ،روستاهای گردشگری خور و آرک و منازل قدیمی اشاره کرد.علاوه بر اماکن تاریخی مذکور می توان به آبگرم لوت که در75 کیلومتری جنوب شرقی خوسف قرار دارد، اشاره کرد که به دلیل داشتن آب معدنی و گرم برای امراض پوستی و... مفید است ودر تمام ایام سال پذیرای مسافران وگردشگران زیادی از دیگر نقاط استان می باشد. وجود بافت قدیمی با اثار تاریخی ارزشمند از ویژگی های شاخص این شهرستان محسوب می شود. این بافت که به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم، از زمین لرزه در امان مانده یکی ازسالمترین بافتهای تاریخی به شمار می رود .
معرفی آثار تاریخی و اماکن گردشگری خوسف :  آرامگاه ابن حسام خوسفی
 محمد فرزند حسام الدین نوه شمس الدین محمد مشهور به محمدبن حسام یا ابن حسام ملقب به شمس الدین از شاعران قرن نهم هجری قهستان است. خاندانش در قهستان به شعر و ادب و وعظ و پیشوایی شهرت داشته اند. وی در سال 872 یا 873 ه ق در قریه خوسف بیرجند به دنیا آمده است و از ارشادها و تربیت های پدرش بهره برده است ابن حسام با کمالات معنوی در عرصه زندگی قدم در صحرای قناعت نهاد . او غالب اوقات خویش را به خلوت و عزلت گذراند. رنج بیل و گرد و غبار دهقانی را بر درگاه امیران ایستادن ترجیح داد
ابن حسام فرمانروای سرزمین قناعت است که با سمند صاعقه مانند خیالش بر عرصه آن می تازد و با نظم روان و نطق شیرینش آن را بارور می سازد
من به شهر قناعتم حاکم شکر و تلیم شهربند من است. ملک علم سند شاهان است شعر ، ملک من و پسند من است تازی تیز تاز تند خیال چون سواری کنم کمند من است نظم چون آب و نطق شیرینم راست پرسی گلاب و قند من است گردن من کمند آز نیست که سر آز در کمند من است 
ابن حسام از شاعران بزرگ و مفاخر قهستان است که در انواع قالب های شعر گفته است ، اما بیشتر شهرت وی به خاطر خاوران نامه اوست. خاورنامه یا خاوران نامه منظومه ای است حماسی مذهبی شامل 22500 بیت در بحر متقارب که به تقلید از شاهنامه فردوسی در باره جنگ های حضرت علی (ع) و یارانش با قباد پادشاه خاوران سروده است شاعر حماسه مذهبی خود را با این اشعار شروع کرده است : نخستن برین نامه دلگشای سخن نقش بسم به نام خدای خداوند هوش و خداوند جان خداوند بخشنده مهربان یگانه خداوند بالای و پست گوا بود بر هستی هر چه هست ابن حسام شاعری است شیعه مذهب با طبعی وقاد که در مزرعه رچ یا ریچ زمستان ها را به عبادت می گذرانده است . اثر دیگر ابن حسام منظومه (نثرالالی ) است که ترجمه ای از صد کلمه رشید وطواط که شاعر آن را به نظم کشیده است . دیگر اثر وی دیوان اوست که در حدود یازده هزار بیت مشتمل بر قصاید ترجیعات و مخمسات و مثنوی ها و رباعی ها که متظمن نکات حکمی ، وعظ و اندرز می باشد. این دیوان به کوشش شادروان احمد احمدی بیرجندی و محمد تقی سالک به چاپ رسیده است . مقبره ابن حسام در قریه خوسف زیارتگاه اهل دل است .
مسجد جامع خوسف:    این مسجد دارای سر در ورودی بلند با تاق جناغی وتزئینات رسمی بندی، صحن، شبستان زمستانی به نامهای ملاعلی اکبر وحاج عبدالخالق، یک شبستان تابستانی وشبستانهای مهتابی و خلیلان است . ورودی بنا و شبستانهای مهتابی وخلیلان در دوره های معاصر باسازی شده اند. در جریان مرمت شبستان مسجد به بقایا وآثار مربوط به دو دوره مختلف برخورد گردید.این بنا مربوط به قرون اولیه اسلامی (قرن 2و3 ﻫ. ق) می باشد.
 سنگ نگاره های کال جنگال
  مجموعه نگاره ها در طول دره ای به همین نام در رشته کوه باقران پراکنده اند. این نگاره ها شامل تصاویر وکتیبه های مربوط به دوره اشکانی می شوند. تصویر اول شامل تصویر نبرد یک مرد پارتی با یک شیر است که کمی کوچکتر از اندازه طبیعی ترسیم شده است. در بالای این تصویر کتیبه ای پهلوی در دو سطر دیده می شود تصویر دوم تصویر سر یک مرد پارتی به حالت نیم رخ است در زیر این تصویرنیز کتیبه ای پهلوی در یک سطر نگاشته شده است مهمترین بخش کتیبه ها شامل هفت سطر کتیبه پهلوی است که برروی دو تخته سنگ که در کنار هم قرار دارند نگاشته شده اند.
    
 قلعه خوسف
قلعه خوسف معروف به قلعه محمدرضا خان به عنوان یک شاهکار در دوران «افشاریه» پایه گذاری شد و در دوره های بعدی گسترش یافت و تا زمان حکومت «نخعی ها» در خوسف مورد استفاده قرار گرفت این بنا بنای اولیه آن به زمان نادر شاه تعلف دارد و تا آواخر دوره زندیه فضای داخلی آن به فراخور نیازگسترش یافته است . مصالح به کار رفته در بنا خشت ، آجر و گچ است و به استناد روایت تاریخی ، در بالای ورودی آن مخزن های آب جوش و آتش قرار داشت . 
آب انبارهای خوسف :  شرایط و اوضاع اقلیمی خشک و نیمه خشک بخش عمده ای از ایران، تاثیری بنیادی در خلق پدیده های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است به طوری که مردم برای دسترسی به آب چندین کیلومتر قنات حفر کرده و به دلیل نبود لوله کشی و امکانات سرمایشی در شهر، روستا و بیابان ها سد یا مکان هایی برای ذخیره آب تابستان احداث می کردند که آب انبار نامیده می شد، در حال حاضر این آثار ارزشمند از رونق افتاده و در بعضی نقاط به ویرانه هایی تبدیل شده و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری نیز توجه چندانی به این آثار تاریخی ندارد.
از نظر شکل و معماری قسمت های مختلف یک آب انبار عبارت بود از منبع ذخیره آب، پوشش منبع، بادگیر و هواکش، راه پله، پاشیر و سردر تزئینی که معمولا به شکل چهار ضلعی، مکعب، مکعب مستطیل، هشت گوشه و استوانه احداث و بخش عمده آن در زیر زمین حفر می شد و پوشش آن به صورت گنبدی مخروط مسطح و ساخته شده با آجر بوده، گنبدهای مخروط نیز به دو نوع صاف و زمینه ای یا پله ای ساخته می شد. برای سالم نگه داشتن آب و خنک کردن آن روی پوشش انبار دریچه ای باز می گذاشتند تا جریان هوا در آن برقرار باشد.  راه پله ها که دسترسی به پای شیر و محل برداشتن آب را میسر می کند با توجه به عمق و بزرگی حوض انبار تعداد آن از 10 تا 50 پله متغیر است و گاهی پله هایی با پهنای زیاد می ساختند تا افراد به راحتی بتوانند با سطل، دلو، کوزه، سبو و مشک از کنار هم عبور کنند و شیر آب را نیز حدود یک متر مربع بالاتر از کف منبع نصب می کردند تا مواد ته نشین شده با آب خارج نشود.سردر آب انبارها، چشمگیرترین واحد تزئینی و نماسازی شده بنا بود که برخی از آن ها نقاط معماری منحصر به فردی داشته و در ساخت آب انبارها سنگ، آجر، شفته، آهک، ساروج و گاهی هم سرب به کار می رفت.
نکته اساسی در این بنا آب بندی منبع بوده به طوری که نباید پس از آبگیری هیچ گونه نشتی داشته باشد و در برابر فشار آب ترک بردارد و آب پس دهد، کف منبع را شفته آهک یا سرب می ریختند مانند آب انبارهای خواجه و ریگ در یزد، گنجعلی خان در کرمان و آب انبار مهربان در خوسف، ضمن این که آب انبارها را در محل هایی می ساختند که بتوانند به راحتی آب قنات ها ویا آب باران در فصل زمستان آن را پر از آب کنند.  خوسف نیز به دلیل قرار گرفتن در منطقه گرم و خشک آب انبارهای زیادی دارد و آثار آن هنوز باقی است و در بعضی نقاط و به خصوص صحرا و بیابان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
مردم خوسف زمستان هر سال مجرای خروج مخزن آب را باز می کردند تا آب های اضافی از آن خارج شده و ته آن عاری از هر گونه لجن یا خاک و خاشاک شود، قبل از ذخیره آب در قسمت ورودی آن چاله ای حفر کرده و آب را در آن ذخیره می کرده اند و پس از پر شدن، آب آن را یک دفعه رها کرده تا خاک و خاشاک ته مخزن به بیرون هدایت شود و پس از تمیز کردن، آب را داخل آب انبار ذخیره می کردند و گودال یا چاله ذکر شده به عنوان یک صافی عمل می کرد و این کار را معمولا در سردترین شب های سال انجام می دادند و استفاده از آب در زمستان ممنوع بود.در شهر خوسف آب انبارها به دو نوع تقسیم می شود؛ در برخی آب انبارها ظرفیت مخازن آب کم بود(حوض) و دسته دوم به آب انبارهایی با ظرفیت آبگیری بیشتر(حوض انبار) مشهور بود که مهم ترین آن ها عبارتند از: 1-حوض انبار پایین شهر جنب مسجد جامع و حسینیه صاحب الزمانی(عج) که آن را شخصی به نام حاجی رفیع ساخته و بیش از 350 سال از بنای آن می گذرد و ظرفیت آن ذخیره 4 شبانه روز آب بوده که هنوز سالم و پا برجاست ولی از آن استفاده نمی شود.  2- حوض انبار بالای شهر مشهور به حوض انبار کربلایی خدیجه که ریش سفیدان منطقه می گویند بانی آن زنی تهی دست و با خدا بوده و خرج ساخت آن را با چند سال ریسندگی نخ تامین کرده است، این حوض انبار نزدیک حمام عمومی در حاشیه خیابان ابن حسام قرار دارد و مخزن آن در زمینی سنگلاخی بنا شده و هم اکنون نیز مورد استفاده قرار می گیرد و قدمت آن به بیش از 250 سال می رسد.
 3-حوض انبار مهربان در قسمت شمال شرقی(بافت قدیمی شهر) واقع شده که مرحوم حاج علی اکبر مهربان با یک نفر دیگر در سال 1340 هجری آن انبار را بنا کرده است که پس از اجرای شبکه لوله کشی آب و امکانات سرمایشی این بنای ارزشمند اهمیت خود را از دست داد و حدود 5 سال قبل با همکاری شهرداری خوسف این بنا تبدیل به گود زورخانه شده و مورد استفاده ورزشکاران باستانی قرار می گیرد.
4-حوض محمدقلی خان جنب نمایندگی میراث فرهنگی خوسف که قدمت این اثر به حدود 200 سال قبل می رسد و این اثر هم اکنون به طور کامل از بین رفته است. 5-حوض کل گوده جنب هیئت حسینی خوسف که این 5 حوض انبار همگی از جوی میانی(ده میان) آب می شده است. 6-حوض انبار سر پرچ 7-حوض انبار محله جومیان و ده ها آب انبار و حوض در روستاهای بزرگ و کوچک و صحراها و بیابان های خوسف که هنوز هم مورد استفاده عموم قرار می گیرد.  حدود 4 سال قبل تعدادی از آب انبارهای صحرایی بازسازی و مرمت شد و برای جلوگیری از ورود حیوانات وحشی در توری و پنجره در آن نصب شد و هر چند این آثار در خشکسالی اخیر بدون آب ماند ولی امسال بر اثر بارندگی و جاری شدن سیل بیشتر آن ها آب دارد
روستای گردشگری خور   خور روستایی است بزرگ بنا نهاده بر پهن دشتی وسیع در فاصله 85 کیلومتر ی غرب بیرجند و 50 کیلومتری خوسف . راه دسترسی به روستا از جاده اصلی بیرجند- طبس می باشد و روستا در حاشیه جاده قرار دارد . خور زیبایی ها و دیدنی هایی دارد که که حاصل دسترنج و تلاش مردمان قدیم می باشد
گوده و زیبایی پدیده های طبیعی
  گوده که که از کلمه گود گرفته شده است تقریبا دور تا دور خور را فراگرفته است . گوده حاصل ترکیبی از فعالیت های طبیعت همچون باد و باران و انسان برای برداشت خاک در طول سال ها و جابجایی و حمل آن برای کارهای بنایی و کشاورزی بوده است. فرسایش ناشی از عوامل جوی به همراه دست بشر پدیده هایی را ایجاد کرده است که با توجه به تغییرات رنگی شامل رنگ سبز و قهوه ای و طیفی از رنگ های قرمز پدیده های جالبی را ایجاد نموده است.
بخش اصلی گوده که در غرب و شمال غرب روستا است محدوده ای مسطح است که بر اثر مرور زمان بصورت کفه ای رسی در آمده است و در فصول بارندگی از آب پوشیده می گردد و مناظر زیبایی را ایجاد می کند.در میانه این محدوده مسطح عارضه ای مانند تیرکی باقی مانده است و از دور و نزدیک برای چشم تیزبین زیبایی های خاص خودش را دارد  درحاشیه های گوده و در زیر عوارض طبیعی تونل هایی بنام لون حفر شده اند که عمق و طول و عرض آنها متفاوت است. لون ها اغلب بعنوان آغل گوسفندان و شاید گاهی برای سکونت اسنفاده می شده اند
در حاشیه شمالی گوده قنات روستا بیرون می آ ید که فعالیت های ناشی از ایجاد این قنات هنوز بصورت تاق مانند مشخص می باشد.  در فاصله حدود شش کیلومتری جنوب شرق شهر خوسف و در جبهه غربی روستای کوچک (( گنج )) ، قلعه بزرگی به نام قلعه رستم بر فراز قلعه ای رفیع قرار دارد که بر جلگه خوسف و دشت ماژان اشراف دارد . این قلعه در محلی صعب العبور و با مصالح سنگ و آجر ساخته شده است .
صعب العبوری قلعه رستم سبب شده است که فضاهای آن مانند حصار ، برج ها ، آب انبار ها ، تالارها و... آسیب کمی ببینند . در داخل قلعه شش تالار با ابعاد حدود 01*3 متر وجود دارد که با طاق های جناغی پوشش یافته اند . این تالار ها نسبتا سالم مانده اند و فقط قسمت ورودی آن ها به دلیل انباشت خاک و آوار مسدود شده است . در مرکز قلعه و در بالاترین بخش آن ، چاهی به عمق حدود هفت متر وجود دارد . در جبهه جنوبی این قلعه ، آب انباری دیده می شود که از سنگ و ملات ساروج ساخته شده است و در جبهه شمال شرق آن تعداد پنج برج قابل تشخیص است . در سطح قلعه ، قطعه سفال هایی از نوع لعابدار با رنگ های آبی ، فیروزه ای و سفال های بدون لعاب پراکنده است . با توجه به شواهد موجود ، قلعه رستم از بنا های مربوط به ادوار قبل از اسلام است که در دوران اسماعیلیان مورد بازسازی و استفاده قرار گرفت .  . قلعه رستم یکی از قلعه های اصلی اسماعیلیان قهستان بوده است ساخت اولیه قلعه به دوره ساسانیان برمی گردد که توسط اسماعیلیان بازسازی و مجددا مورد استفاده قرار گرفته است .در بعضی متون از این قلعه بعنوان قلعه دختر هم نام برده شده است بر دامنه کوه که بالا می روی می توانی صدای پای فداییان اسماعیلیه را احساس کنی که چه روز ها و شبهایی را در این قلعه گذرانده اند و چه نقشه ها طراحی کرده اند. قلعه رستم نسبت به بسیاری از قلعه های اسماعیلیه در قهستان سالم تر است و اگر روزی کاوش های لازم و بازسازی در آن صورت گیرد بسیار جالب توجه خواهد بود.
امامزاده سلطان ابوالقاسم در روستای نصرآباد خوسف   در روستای نصرآباد و در محلی که به تخت گاه سلطان معروف بوده است درختی و علمی تکیه بر آن ، قرار داشته که مردم آنجا را تبرک می دانستند و به زیارت و نماز می ایستادند و مراد می گرفتند. تا این که یک نفر از صلحای معروف در خواب دید که سلطان به او فرمود : ای فلان ، در قبله ی درخت ، سرٍ ما فرسوده می شود ، ما را آسوده می سازی یا ما سرٍ خود گیریم. مرد از هیبت از خواب بیدار می شود و آنچه را دیده و شنیده به مردم باز می گوید.
سپس جمعی از بزرگان خوسف به آنجا رفته و زمین را حفر نموده اند ؛ سری با خط عنبرین و گیسوی مشکین ، تر و تازه به خون آلوده ظاهر می شود چنان که گویی در همان وقت از بدن جدا کرده اند. بعد از ظهور این واقعه به فرمان شیخ شمس الدین فرزند ابن حسام ، آن سر مقدس را همان جا در زیر درخت دفن می کنند و تخت گونه ای بر آن می سازند تا اینکه در سال 900 هجری به دستور یکی از بزرگان عمارتی بر آن ساخته شده و مقداری از اراضی و آب ده وقف احیا و نگهداری آن مزار مقدس می شود
 امامزاده شاه سلیمان علی (ع)
در بهارستان این گونه مذکور است:( در یک فرسخی شادان در پای کوه شاه مزاری واقع است که بعضی از ثقات علمای آن ناحیه کرامتی خود مشاهده کرده از برای من حکایت نموده ودر السنه و افواه به مزار شاه اشتهار دارد و گویند نام صاحبش شاه سلیمان علی است.  این بقعه متبرکه در شهرستان خوسف دهستان ماژان در طول 59 درجه و 5 دقیقه و عرض 32 درجه و 27 دقیقه با ارتفاع 1700 متر از سطح دریا واقع شده است.
زیارتگاه بر دامنه کوه قرار دارد و مزارع و باغات: انواع درختها پیرامون آن بر زیور آن افزوده اند.
در آرامگاه شاه سلیمان علی(ع) بقعه ایی ساختند که شامل ایوان و رواقی است که بر میانه آن بر روی قبر مطهر ضریحی مطلا جانمایی گردیده است.  این بنا دارای سقف گنبدی کوتاه، شیشه کاری و گچکاری است. امکانات رفاهی شامل فروشگاه، نانوائی، حمام، آب، برق و دارای تعداد 42 واحد زائرسرا و سرویسهای بهداشتی و کشتارگاه می باشدمناظر طبیعی این محل نیز خود از جاذبه های زیبای منطقه می باشد.
از دیگر اماکن مذهبی خوسف می توان به موارد ذیل اشاره نمود. - بقعه متبرکه خواجه نجم الدین گیو - مجتمع فرهنگی و مذهبی بلنجیر - سید ابوالقاسم گود - مجتمع فرهنگی و مذهبی همند - مزار گل |